De onderzochten wegen:

Terug naar overzicht

11-03-2017

De Koppeldijk en Rijndijk in Nieuwegein, Houten en Utrecht Tolsteeg/Klein Kovelswade

Met de Koppeldijk en Rijndijk ben ik van alle wegen in Nieuwegein Oost en Houten West het langst bezig geweest met onderzoeken. De dijk vormde eeuwen lang en nog steeds de grens met de gemeente Houten met Nieuwegein Jutphaas en noordelijker gelegen met Houten/De Koppel/Oud Wulven en het Utrechtse Tolsteeg/Klein Kovelswade. Deze laatst genoemde werd gescheiden door de Rijndijk die voor het huidige beeld dwars door de Utrechtse wijk Lunetten liep. De Rijndijk behoorde bij Utrecht en het ten oosten gelegen land en de Oud Wulverbroekwetering bij Houten tot aan 1 januari 1954. De Rijndijk in 1835 ook nog wel Koppeldijk genoemd was een landweg van zeer slechte kwaliteit.

De Koppeldijk sloot in het noorden aan op de Koningsweg om verder naar het zuiden te lopen tot aan kasteel Heemstede bij de polder Klein Vuilcop. Wat nu dus Rijndijk heet liep ten westen van de Oud Wulverbroekwetering en volgde de loop van deze wetering. Waarschijnlijk is een stuk van deze dijk nog van Romeinse oorsprong. De dijk werd in de 12e eeuw in de tijd van ontginningen gebruikt als achterkade voor de Jutphaase ontginningseenheid.

In de loop van de 18e en 19e eeuw raakte de Rijndijk steeds meer in verval en werd nog nauwelijks gebruikt, omdat de hoofdverbinding veel meer liep via het Houtensepad wat tevens ook beter onderhouden werd dan de Rijndijk. Er zijn nog wel schouwrapporten bewaard gebleven in het gemeentearchief van Utrecht van omstreeks 1830-1835 waarin de Koppeldijk (Rijndijk) wordt geschouwd. (Het in betere toestand houden van een weg of dijk en eventueel boetes uit te delen aan de naastgelegen grondeigenaren die de weg niet goed onderhielden).

Omstreeks het jaar 1820 bij de bouw van fort lunet 2 die onderdeel uitmaakt van de 4 lunetten op de Houtense Vlakte die op hun beurt weer behoort bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie of Stelling van Utrecht, werd de Rijndijk afgesneden door de aanleg van het fort lunet 2. Na deze tijd werd de Rijndijk om het fort heen gelegd om ook weer aan te sluiten op de Koningsweg.

Overigens lagen de forten lunet 1 en 2 nog voor een gedeelte binnen de gemeentegrenzen van Houten/Maarschalkerweerd/Oud Wulven.

De naam van wat vroeger de Koppeldijk was tussen boerderij De Koppel (gesloopt in 1965) in het zuiden en de Koningsweg in noorden komt als naam Rijndijkje pas voor bij de invoering in van het kadaster in 1832. In 18e eeuwse bronnen wordt er niet gesproken over het Rijndijkje maar over de Koppeldijk.

De dossiers die ik hierin heb onderzocht zijn de verbaalarchieven van het Ministerie van Oorlog en de vele archieven die te vinden zijn in Het Utrechts Archief. Van het gemeentearchief van Utrecht tot aan de archieven van de Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten van Utrecht. Ook in het kapittelarchief van Sint Marie is veel te vinden over het Utrechtse Lunetten gebied.

Terug naar overzicht